სიახლეები

2024 წელს ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსთან (აივ) გლობალურ ბრძოლას თავისი აღმავლობა და ვარდნა ჰქონდა. ანტირეტროვირუსული თერაპიის (ART) მიმღები და ვირუსული სუპრესიის მიღწევის მქონე ადამიანების რიცხვი ყველა დროის მაქსიმუმს აღწევს. შიდსით გარდაცვლილთა რიცხვი ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში ყველაზე დაბალ ნიშნულზეა. თუმცა, ამ იმედისმომცემი მოვლენების მიუხედავად, მდგრადი განვითარების მიზნები (SDGS), რომლებიც 2030 წლისთვის აივ ინფექციის, როგორც საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის საფრთხის აღმოფხვრას ითვალისწინებს, ჯერ კიდევ არ არის მიღწეული. საგანგაშოა, რომ შიდსის პანდემია ზოგიერთ პოპულაციაში კვლავ ვრცელდება. გაეროს აივ ინფექციის/შიდსის წინააღმდეგ ბრძოლის პროგრამის (UNAIDS) 2024 წლის მსოფლიო შიდსის დღის ანგარიშის თანახმად, ცხრა ქვეყანამ უკვე მიაღწია „95-95-95“ მიზნებს 2025 წლისთვის, რაც აუცილებელია შიდსის პანდემიის 2030 წლისთვის დასასრულებლად და კიდევ ათი ქვეყანა ამის გაკეთებას გეგმავს. ამ კრიტიკულ მომენტში აივ ინფექციის კონტროლის მცდელობები უნდა გაძლიერდეს. მთავარი გამოწვევაა ყოველწლიურად ახალი აივ ინფექციების რაოდენობა, რომელიც 2023 წელს დაახლოებით 1.3 მილიონს შეადგენს. ზოგიერთ სფეროში პრევენციული ღონისძიებები დაკარგულია და კლების შესაჩერებლად ხელახლა ფოკუსირებაა საჭირო.

აივ ინფექციის ეფექტური პრევენცია მოითხოვს ქცევითი, ბიოსამედიცინო და სტრუქტურული მიდგომების კომბინაციას, მათ შორის ვირუსის დასათრგუნად ანტირეტროვირუსული თერაპიის გამოყენებას, პრეზერვატივის გამოყენებას, ნემსების გაცვლის პროგრამებს, განათლებას და პოლიტიკის რეფორმებს. ორალური წინასწარი ექსპოზიციური პროფილაქტიკის (PrEP) გამოყენებამ შეამცირა ახალი ინფექციები ზოგიერთ პოპულაციაში, მაგრამ PrEP-ს შეზღუდული გავლენა ჰქონდა აღმოსავლეთ და სამხრეთ აფრიკის ქალებსა და მოზარდ გოგონებზე, რომლებიც აივ ინფექციის მაღალი ტვირთის წინაშე დგანან. რეგულარული კლინიკური ვიზიტებისა და ყოველდღიური მედიკამენტების საჭიროება შეიძლება იყოს დამამცირებელი და მოუხერხებელი. ბევრ ქალს ეშინია PrEP-ის გამოყენების შესახებ ინტიმური პარტნიორებისთვის გაამხილოს, ხოლო აბების დამალვის სირთულე ზღუდავს PrEP-ის გამოყენებას. წელს გამოქვეყნებულმა მნიშვნელოვანმა კვლევამ აჩვენა, რომ აივ-1 კაფსიდის ინჰიბიტორის, ლენაკაპავირის, მხოლოდ ორი კანქვეშა ინექცია წელიწადში ძალიან ეფექტური იყო სამხრეთ აფრიკასა და უგანდაში ქალებსა და გოგონებში აივ ინფექციის პრევენციისთვის (0 შემთხვევა 100 ადამიან-წელზე); ემტრიციტაბინ-ტენოფოვირის დიზოპროქსილ ფუმარატის ყოველდღიური პერორალური მიღების ძირითადი შემთხვევები შესაბამისად 2.41 შემთხვევა/100 ადამიან-წელზე და 1.69 შემთხვევა/100 ადამიან-წელზე იყო. ოთხ კონტინენტზე ცისგენდერ მამაკაცებსა და გენდერულად მრავალფეროვან პოპულაციებზე ჩატარებულ კვლევაში, ლენაკაპავირს წელიწადში ორჯერ მიცემას მსგავსი ეფექტი ჰქონდა. ხანგრძლივი მოქმედების პრეპარატების წარმოუდგენელი ეფექტურობა აივ ინფექციის პრევენციის მნიშვნელოვან ახალ ინსტრუმენტს წარმოადგენს.

თუმცა, თუ ხანგრძლივი მოქმედების პრევენციული მკურნალობა მნიშვნელოვნად შეამცირებს აივ ინფექციის ახალ შემთხვევებს, ის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს მაღალი რისკის მქონე ადამიანებისთვის. ლენაკაპავირის მწარმოებელმა კომპანია „გილეადმა“ ხელშეკრულებები გააფორმა ექვს კომპანიასთან ეგვიპტეში, ინდოეთში, პაკისტანსა და შეერთებულ შტატებში, რათა ლენაკაპავირის გენერიკული ვერსიები გაყიდოს 120 დაბალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყანაში. შეთანხმების ძალაში შესვლის თარიღის მოლოდინში, „გილეადი“ ლენაკაპავირს ნულოვანი მოგების ფასად მიაწვდის 18 ქვეყანას, სადაც აივ ინფექციის ყველაზე მაღალი ტვირთია. აუცილებელია ინტეგრირებული პრევენციული ზომების დადასტურებულ სფეროში ინვესტიციების გაგრძელება, თუმცა არსებობს გარკვეული სირთულეები. აშშ-ის პრეზიდენტის შიდსთან ბრძოლის საგანგებო ფონდი (PEPFAR) და გლობალური ფონდი, სავარაუდოდ, ლენაკაპავირის უმსხვილესი მყიდველები იქნებიან. თუმცა, მარტში, PEPFAR-ის დაფინანსება ხელახლა ავტორიზებული იქნა მხოლოდ ერთი წლით, ჩვეულებრივი ხუთი წლის ნაცვლად, და მისი განახლება ტრამპის ახალმა ადმინისტრაციამ უნდა განაახლოს. გლობალური ფონდი ასევე დაფინანსების გამოწვევების წინაშე აღმოჩნდება, როდესაც ის 2025 წელს შევა შემდეგ შევსების ციკლში.

2023 წელს, სუბსაჰარის აფრიკაში ახალი აივ ინფექციების შემთხვევები პირველად გადააჭარბებს სხვა რეგიონებს, განსაკუთრებით აღმოსავლეთ ევროპას, ცენტრალურ აზიასა და ლათინურ ამერიკას. სუბსაჰარის აფრიკის გარეთ, ახალი ინფექციების უმეტესობა გვხვდება მამაკაცებში, რომლებსაც აქვთ სექსი მამაკაცებთან, ნარკოტიკების ინექციით მომხმარებლებში, სექსმუშაკებსა და მათ კლიენტებში. ლათინური ამერიკის ზოგიერთ ქვეყანაში ახალი აივ ინფექციების რაოდენობა იზრდება. სამწუხაროდ, პერორალური პრეპეპტილი ნელა მოქმედებს; აუცილებელია ხანგრძლივი მოქმედების პრევენციულ მედიკამენტებზე უკეთესი წვდომა. ზედა-საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებს, როგორიცაა პერუ, ბრაზილია, მექსიკა და ეკვადორი, რომლებიც არ აკმაყოფილებენ ლენაკაპავირის გენერიკული ვერსიების კრიტერიუმებს და არ აკმაყოფილებენ გლობალური ფონდის დახმარების კრიტერიუმებს, არ აქვთ რესურსები სრული ფასით ლენაკაპავირის შესაძენად (წელიწადში 44,000 დოლარამდე, მაგრამ მასობრივი წარმოებისთვის 100 დოლარზე ნაკლები). „გილეადის“ გადაწყვეტილება, გამორიცხოს ლიცენზირების შეთანხმებებიდან მრავალი საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყანა, განსაკუთრებით ისინი, რომლებიც მონაწილეობენ ლენაკაპავირის კვლევაში და აივ ინფექციის ხელახალი გავრცელებაში, დამანგრეველი იქნება.

ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში მიღწევების მიუხედავად, ძირითადი მოსახლეობა კვლავ აწყდება ადამიანის უფლებების დარღვევას, სტიგმას, დისკრიმინაციას, სადამსჯელო კანონებსა და პოლიტიკას. ეს კანონები და პოლიტიკა ხელს უშლის ადამიანებს აივ ინფექციის სერვისებში მონაწილეობის მიღებაში. მიუხედავად იმისა, რომ შიდსით გარდაცვლილთა რიცხვი 2010 წლიდან შემცირდა, ბევრი ადამიანი ჯერ კიდევ შიდსის გვიან სტადიაზეა, რაც არასაჭირო სიკვდილს იწვევს. მხოლოდ სამეცნიერო მიღწევები საკმარისი არ იქნება აივ ინფექციის, როგორც საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის საფრთხის აღმოსაფხვრელად; ეს პოლიტიკური და ფინანსური არჩევანია. აივ/შიდსის ეპიდემიის ერთხელ და სამუდამოდ შესაჩერებლად საჭიროა ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული მიდგომა, რომელიც აერთიანებს ბიოსამედიცინო, ქცევით და სტრუქტურულ რეაგირებას.