სიახლეები

XXI საუკუნის დადგომასთან ერთად, სიცხის ტალღების სიხშირე, ხანგრძლივობა და ინტენსივობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა; ამ თვის 21-ე და 22-ში გლობალურმა ტემპერატურამ რეკორდული ნიშნული დააფიქსირა ზედიზედ ორი დღის განმავლობაში. მაღალმა ტემპერატურამ შეიძლება გამოიწვიოს ჯანმრთელობის რისკების სერია, როგორიცაა გულის და სასუნთქი გზების დაავადებები, განსაკუთრებით მგრძნობიარე მოსახლეობისთვის, როგორიცაა ხანდაზმულები, ქრონიკული დაავადებები და ჭარბი წონა. თუმცა, ინდივიდუალურ და ჯგუფურ დონეზე პრევენციული ზომები ეფექტურად ამცირებს მაღალი ტემპერატურის მიერ ჯანმრთელობაზე მიყენებულ ზიანს.

ინდუსტრიული რევოლუციის შემდეგ კლიმატის ცვლილებამ გლობალური საშუალო ტემპერატურის 1.1°C-ით მატება გამოიწვია. თუ სათბურის გაზების ემისიები მნიშვნელოვნად არ შემცირდება, მოსალოდნელია, რომ ამ საუკუნის ბოლოსთვის გლობალური საშუალო ტემპერატურა 2.5-2.9°C-ით მოიმატებს. კლიმატის ცვლილების სამთავრობათაშორისო პანელი (IPCC) ცხად დასკვნამდე მივიდა, რომ ადამიანის საქმიანობა, განსაკუთრებით წიაღისეული საწვავის წვა, ატმოსფეროში, ხმელეთსა და ოკეანეებში საერთო დათბობის მიზეზია.

რყევების მიუხედავად, საერთო ჯამში, ექსტრემალურად მაღალი ტემპერატურის სიხშირე და ხანგრძლივობა იზრდება, ხოლო უკიდურესი სიცივე მცირდება. სიცხის ტალღებთან ერთად მიმდინარე ისეთი კომბინირებული მოვლენები, როგორიცაა გვალვა ან ხანძარი, სულ უფრო ხშირი ხდება და მოსალოდნელია, რომ მათი სიხშირე კვლავაც გაიზრდება.

ბოლოდროინდელი კვლევა აჩვენებს, რომ 1991-დან 2018 წლამდე 43 ქვეყანაში, მათ შორის შეერთებულ შტატებში, სიცხესთან დაკავშირებული სიკვდილიანობის ერთ მესამედზე მეტი ანთროპოგენური სათბურის გაზების გამოყოფას უკავშირდება.

უკიდურესი სიცხის ჯანმრთელობაზე ფართოდ გავრცელებული ზემოქმედების გააზრება უმნიშვნელოვანესია პაციენტთა მკურნალობისა და სამედიცინო მომსახურების წარმართვისთვის, ასევე ტემპერატურის მატებასთან შესამსუბუქებლად და მასთან ადაპტაციისთვის უფრო ყოვლისმომცველი სტრატეგიების შემუშავებისთვის. ეს სტატია აჯამებს ეპიდემიოლოგიურ მტკიცებულებებს მაღალი ტემპერატურით გამოწვეული ჯანმრთელობის საფრთხეების, მაღალი ტემპერატურის დაუცველ ჯგუფებზე გადაჭარბებული ზემოქმედებისა და ამ რისკების შემცირებისკენ მიმართული ინდივიდუალური და ჯგუფური დონის დამცავი ზომების შესახებ.

მაღალი ტემპერატურის ზემოქმედება და ჯანმრთელობის რისკები

როგორც მოკლევადიან, ასევე გრძელვადიან პერსპექტივაში, მაღალი ტემპერატურის ზემოქმედებამ შეიძლება სერიოზული გავლენა მოახდინოს ადამიანის ჯანმრთელობაზე. მაღალი ტემპერატურა ასევე ირიბად მოქმედებს ჯანმრთელობაზე გარემო ფაქტორების მეშვეობით, როგორიცაა კულტურების ხარისხისა და რაოდენობის შემცირება და წყლის მარაგი, ასევე მიწისპირა ოზონის დონის მატება. მაღალი ტემპერატურის ყველაზე დიდი გავლენა ჯანმრთელობაზე ექსტრემალური სიცხის პირობებში ხდება და ისტორიულ ნორმებზე გადაჭარბებული ტემპერატურის ჯანმრთელობაზე გავლენა ფართოდ არის აღიარებული.

მაღალ ტემპერატურასთან დაკავშირებული მწვავე დაავადებებია სითბური გამონაყარი (პატარა ბუშტუკები, პაპულები ან პუსტულები, რომლებიც გამოწვეულია საოფლე ჯირკვლების ბლოკირებით), სითბური კრუნჩხვები (კუნთების მტკივნეული უნებლიე შეკუმშვა, რომელიც გამოწვეულია დეჰიდრატაციით და ელექტროლიტური დისბალანსით ოფლიანობის გამო), ცხელი წყლით გამოწვეული შეშუპება, სითბური სინკოპე (ჩვეულებრივ, დაკავშირებულია მაღალ ტემპერატურაზე ხანგრძლივი დგომის ან პოზის შეცვლის დროს, ნაწილობრივ დეჰიდრატაციის გამო), სითბური გამოფიტვა და სითბური დარტყმა. სითბური გამოფიტვა ჩვეულებრივ ვლინდება დაღლილობით, სისუსტით, თავბრუსხვევით, თავის ტკივილით, უხვი ოფლიანობით, კუნთების სპაზმებით და პულსის გახშირებით; პაციენტის სხეულის ძირითადი ტემპერატურა შეიძლება მოიმატოს, მაგრამ მათი ფსიქიკური მდგომარეობა ნორმალურია. სითბური დარტყმა გულისხმობს ცენტრალური ნერვული სისტემის ფუნქციის ცვლილებას, როდესაც სხეულის ძირითადი ტემპერატურა 40°C-ს აღემატება, რაც შეიძლება პროგრესირებდეს მრავლობითი ორგანოს უკმარისობით და სიკვდილით.

ტემპერატურის ისტორიული ნორმებიდან გადახრამ შეიძლება სერიოზულად იმოქმედოს ფიზიოლოგიურ ტოლერანტობასა და მაღალი ტემპერატურისადმი ადაპტაციაზე. როგორც აბსოლუტურმა მაღალმა ტემპერატურამ (მაგალითად, 37°C), ასევე შედარებით მაღალმა ტემპერატურამ (მაგალითად, ისტორიული ტემპერატურის საფუძველზე გამოთვლილი 99-ე პროცენტილი) შეიძლება გამოიწვიოს მაღალი სიკვდილიანობის მაჩვენებლები სიცხის ტალღების დროს. უკიდურესი სიცხის გარეშეც კი, ცხელ ამინდს მაინც შეუძლია ზიანი მიაყენოს ადამიანის ორგანიზმს.

კონდიცირებისა და ადაპტაციის პროცესში მონაწილე სხვა ფაქტორების არსებობის მიუხედავად, ჩვენ ვუახლოვდებით ჩვენი ფიზიოლოგიური და სოციალური ადაპტირების ზღვარს. კრიტიკული საკითხი მოიცავს არსებული ენერგოინფრასტრუქტურის შესაძლებლობას, დააკმაყოფილოს გაგრილების საჭიროებები გრძელვადიან პერსპექტივაში, ასევე ამ საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად ინფრასტრუქტურის გაფართოების ღირებულებას.

მაღალი რისკის მქონე პოპულაცია

როგორც მგრძნობელობას (შინაგანი ფაქტორები), ასევე დაუცველობას (გარე ფაქტორები) შეუძლია შეცვალოს მაღალი ტემპერატურის ჯანმრთელობაზე ზემოქმედება. მარგინალიზებული ეთნიკური ჯგუფები ან დაბალი სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსი რისკზე მოქმედი ძირითადი ფაქტორებია, თუმცა სხვა ფაქტორებმაც შეიძლება გაზარდონ ჯანმრთელობაზე უარყოფითი ზემოქმედების რისკი, მათ შორის სოციალური იზოლაცია, უკიდურესი ასაკი, თანმხლები დაავადებები და მედიკამენტების გამოყენება. გულის, ცერებროვასკულური, სასუნთქი გზების ან თირკმლის დაავადებების, დიაბეტის და დემენციის მქონე პაციენტებს, ასევე შარდმდენებს, ანტიჰიპერტენზიულ პრეპარატებს, სხვა გულ-სისხლძარღვთა პრეპარატებს, ზოგიერთ ფსიქოტროპულ პრეპარატს, ანტიჰისტამინურ და სხვა პრეპარატებს, ექნებათ ჰიპერთერმიასთან დაკავშირებული დაავადებების გაზრდილი რისკი.

მომავალი საჭიროებები და მიმართულებები
აუცილებელია დამატებითი კვლევის ჩატარება ინდივიდუალური და საზოგადოებრივი დონის სითბური დარტყმის პრევენციისა და გაგრილების ზომების სარგებლის გასაგებად, რადგან ბევრ ღონისძიებას სინერგიული სარგებელი აქვს, როგორიცაა პარკები და სხვა მწვანე სივრცეები, რომლებსაც შეუძლიათ სპორტული აქტივობების გაზრდა, ფსიქიკური ჯანმრთელობის გაუმჯობესება და სოციალური ერთიანობის გაუმჯობესება. აუცილებელია გაძლიერდეს სითბური დაზიანებების სტანდარტული ანგარიშგება, მათ შორის დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციის (ICD) კოდები, რათა ასახავდეს მაღალი ტემპერატურის ჯანმრთელობაზე არაპირდაპირი ზემოქმედება და არა მხოლოდ პირდაპირი ეფექტები.

ამჟამად არ არსებობს მაღალ ტემპერატურასთან დაკავშირებული სიკვდილიანობის უნივერსალურად აღიარებული განმარტება. სიცხესთან დაკავშირებული დაავადებებისა და სიკვდილიანობის შესახებ მკაფიო და ზუსტი სტატისტიკა დაეხმარება თემებსა და პოლიტიკის შემქმნელებს მაღალ ტემპერატურასთან დაკავშირებული ჯანმრთელობის ტვირთის პრიორიტეტულობის განსაზღვრასა და გადაწყვეტილებების შემუშავებაში. გარდა ამისა, საჭიროა გრძელვადიანი კოჰორტული კვლევები, რათა უკეთ განისაზღვროს მაღალი ტემპერატურის ჯანმრთელობაზე სხვადასხვა რეგიონისა და პოპულაციის მახასიათებლების, ასევე ადაპტაციის დროის ტენდენციების საფუძველზე.

კლიმატის ცვლილების ჯანმრთელობაზე პირდაპირი და არაპირდაპირი ზემოქმედების უკეთ გასაგებად და მდგრადობის გაძლიერების ეფექტური სტრატეგიების, როგორიცაა წყალმომარაგებისა და სანიტარული სისტემები, ენერგეტიკა, ტრანსპორტი, სოფლის მეურნეობა და ურბანული დაგეგმარება, შესასწავლად აუცილებელია მრავალსექტორული კვლევის ჩატარება. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს ყველაზე მაღალი რისკის ჯგუფებს (როგორიცაა ფერადკანიანი თემები, დაბალი შემოსავლის მქონე მოსახლეობა და სხვადასხვა მაღალი რისკის ჯგუფების წარმომადგენლები) და უნდა შემუშავდეს ადაპტაციის ეფექტური სტრატეგიები.
დასკვნა
კლიმატის ცვლილება მუდმივად ზრდის ტემპერატურას და ზრდის სიცხის ტალღების სიხშირეს, ხანგრძლივობას და ინტენსივობას, რაც იწვევს ჯანმრთელობის სხვადასხვა არასასურველ შედეგს. ზემოაღნიშნული ზემოქმედების განაწილება არასამართლიანია და ზოგიერთი ინდივიდი და ჯგუფი განსაკუთრებით დაზარალდება. აუცილებელია შემუშავდეს ინტერვენციის სტრატეგიები და პოლიტიკა, რომელიც მიმართულია კონკრეტულ ადგილებსა და მოსახლეობაზე, რათა მინიმუმამდე იქნას დაყვანილი მაღალი ტემპერატურის ჯანმრთელობაზე ზემოქმედება.