სიახლეები

2023 წლის 10 აპრილს აშშ-ის პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა ხელი მოაწერა კანონპროექტს, რომლითაც ოფიციალურად დასრულდა COVID-19-ით გამოწვეული „ეროვნული საგანგებო მდგომარეობა“ შეერთებულ შტატებში. ერთი თვის შემდეგ, COVID-19 აღარ წარმოადგენს „საერთაშორისო საზრუნავის მქონე საზოგადოებრივი ჯანდაცვის საგანგებო მდგომარეობას“. 2022 წლის სექტემბერში ბაიდენმა განაცხადა, რომ „COVID-19 პანდემია დასრულდა“ და იმ თვეში შეერთებულ შტატებში COVID-19-თან დაკავშირებული 10 000-ზე მეტი გარდაცვალების შემთხვევა დაფიქსირდა. რა თქმა უნდა, შეერთებული შტატები მარტო არ აკეთებს ასეთ განცხადებებს. ზოგიერთმა ევროპულმა ქვეყანამ 2022 წელს გამოაცხადა COVID-19 პანდემიით გამოწვეული საგანგებო მდგომარეობის დასრულება, მოხსნა შეზღუდვები და COVID-19 გრიპის მსგავსად მართეს. რა გაკვეთილები შეგვიძლია გამოვიტანოთ ისტორიის ასეთი განცხადებებიდან?

სამი საუკუნის წინ, საფრანგეთის მეფე ლუი XV-მ გამოსცა ბრძანებულება, რომ სამხრეთ საფრანგეთში მძვინვარე ჭირის ეპიდემია დასრულდა (იხილეთ ფოტო). საუკუნეების განმავლობაში ჭირმა მთელ მსოფლიოში განსაცვიფრებელი რაოდენობის ადამიანი იმსხვერპლა. 1720 წლიდან 1722 წლამდე მარსელის მოსახლეობის ნახევარზე მეტი დაიღუპა. ბრძანებულების მთავარი მიზანი იყო ვაჭრებისთვის ბიზნეს საქმიანობის განახლების ნებართვის მიცემა და მთავრობა ხალხს იწვევდა სახლების წინ კოცონის დანთებისკენ, რათა „საჯაროდ აღენიშნათ“ ჭირის დასრულების აღნიშვნა. ბრძანებულება სავსე იყო ცერემონიებითა და სიმბოლიკით და ამკვიდრებდა სტანდარტს შემდგომი დეკლარაციებისა და აფეთქების დასრულების აღნიშვნისთვის. ის ასევე ნათელს ჰფენს ასეთი განცხადებების უკან მდგარ ეკონომიკურ ლოგიკას.

პროვანსში ჭირის დასრულების აღსანიშნავად პარიზში კოცონის დაანთების შესახებ პროვანსში, 1723 წელი.

მაგრამ მართლა დაასრულა თუ არა ამ ბრძანებულებამ ჭირი? რა თქმა უნდა, არა. მე-19 საუკუნის ბოლოს ჭირის პანდემიები კვლავ ხდებოდა, რომლის დროსაც ალექსანდრე იერსინმა 1894 წელს ჰონგ-კონგში აღმოაჩინა პათოგენი Yersinia pestis. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი მეცნიერი თვლის, რომ ჭირი 1940-იან წლებში გაქრა, ის ისტორიული რელიქვია არ არის. ის ადამიანებს ენდემური ზოონოზური ფორმით აინფიცირებს დასავლეთ შეერთებული შტატების სოფლის რაიონებში და უფრო გავრცელებულია აფრიკასა და აზიაში.

ასე რომ, ვერ ვიკავებთ თავს და ვსვამთ კითხვას: დასრულდება თუ არა ოდესმე პანდემია? თუ ასეა, როდის? ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია აფეთქებას დასრულებულად მიიჩნევს, თუ ვირუსის მაქსიმალურ ინკუბაციურ პერიოდზე ორჯერ მეტი ხნის განმავლობაში არ დაფიქსირებულა დადასტურებული ან საეჭვო შემთხვევები. ამ განმარტების გამოყენებით, უგანდამ ქვეყანაში ებოლას ბოლო აფეთქების დასრულება 2023 წლის 11 იანვარს გამოაცხადა. თუმცა, რადგან პანდემია (ტერმინი, რომელიც წარმოიშობა ბერძნული სიტყვებიდან pan ["ყველა"] და demos ["ხალხი"]) არის ეპიდემიოლოგიური და სოციალურ-პოლიტიკური მოვლენა, რომელიც გლობალური მასშტაბით ხდება, პანდემიის დასასრული, ისევე როგორც მისი დასაწყისი, დამოკიდებულია არა მხოლოდ ეპიდემიოლოგიურ კრიტერიუმებზე, არამედ სოციალურ, პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და ეთიკურ ფაქტორებზე. პანდემიური ვირუსის აღმოფხვრისას არსებული გამოწვევების გათვალისწინებით (მათ შორის, სტრუქტურული ჯანმრთელობის უთანასწორობა, გლობალური დაძაბულობა, რომელიც გავლენას ახდენს საერთაშორისო თანამშრომლობაზე, მოსახლეობის მობილურობა, ანტივირუსული წინააღმდეგობა და ეკოლოგიური ზიანი, რომელსაც შეუძლია შეცვალოს ველური ბუნების ქცევა), საზოგადოებები ხშირად ირჩევენ სტრატეგიას უფრო დაბალი სოციალური, პოლიტიკური და ეკონომიკური ხარჯებით. სტრატეგია გულისხმობს ზოგიერთი სიკვდილის გარდაუვალად მიჩნევას ცუდი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის ან ჯანმრთელობის ძირითადი პრობლემების მქონე ადამიანების გარკვეული ჯგუფებისთვის.

ამგვარად, პანდემია მთავრდება მაშინ, როდესაც საზოგადოება პრაგმატულ მიდგომას მიმართავს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ზომების სოციალურ-პოლიტიკური და ეკონომიკური ხარჯების მიმართ - მოკლედ, როდესაც საზოგადოება ნორმალიზდება მასთან დაკავშირებული სიკვდილიანობისა და ავადობის მაჩვენებლებით. ეს პროცესები ასევე ხელს უწყობს დაავადების „ენდემიის“ („ენდემია“ მომდინარეობს ბერძნული სიტყვიდან en [„შიგნით“] და demos), პროცესს, რომელიც გულისხმობს ინფექციების გარკვეული რაოდენობის ატანას. ენდემური დაავადებები, როგორც წესი, იწვევს დაავადების პერიოდულ აფეთქებებს საზოგადოებაში, მაგრამ არ იწვევს სასწრაფო დახმარების განყოფილებების გაჯერებას.

გრიპი ამის მაგალითია. 1918 წლის H1N1 გრიპის პანდემიამ, რომელსაც ხშირად „ესპანურ გრიპს“ უწოდებენ, მსოფლიოში 50-დან 100 მილიონამდე ადამიანი იმსხვერპლა, მათ შორის, დაახლოებით, 675 000 აშშ-ში. თუმცა, H1N1 გრიპის შტამი არ გამქრალა, არამედ უფრო მსუბუქი ვარიანტებით განაგრძობს ცირკულირებას. დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების (CDC) შეფასებით, ბოლო ათწლეულის განმავლობაში შეერთებულ შტატებში გრიპით ყოველწლიურად საშუალოდ 35 000 ადამიანი იღუპებოდა. საზოგადოებამ არა მხოლოდ „ენდემური“ დაავადება (ახლა სეზონური დაავადებაა), არამედ ნორმალიზება გაუკეთა მის ყოველწლიურ სიკვდილიანობისა და ავადობის მაჩვენებლებს. საზოგადოება ასევე რუტინულად აქცევს მას, რაც იმას ნიშნავს, რომ სიკვდილიანობის რაოდენობა, რომლის ატანა ან რეაგირებაც საზოგადოებას შეუძლია, კონსენსუსად იქცა და ინტეგრირებულია სოციალურ, კულტურულ და ჯანდაცვის ქცევებში, ასევე მოლოდინებში, ხარჯებსა და ინსტიტუციურ ინფრასტრუქტურაში.

კიდევ ერთი მაგალითია ტუბერკულოზი. მიუხედავად იმისა, რომ გაეროს მდგრადი განვითარების მიზნებში ერთ-ერთი ჯანდაცვის მიზანია ტუბერკულოზის „ელიმინაცია“ 2030 წლისთვის, ჯერ კიდევ გასარკვევია, თუ როგორ მიიღწევა ეს, თუ აბსოლუტური სიღარიბე და მწვავე უთანასწორობა გაგრძელდება. ტუბერკულოზი ენდემური „ჩუმი მკვლელია“ ბევრ დაბალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყანაში, რაც გამოწვეულია აუცილებელი მედიკამენტების ნაკლებობით, არასაკმარისი სამედიცინო რესურსებით, არასრულფასოვანი კვებით და გადატვირთული საცხოვრებელი პირობებით. COVID-19 პანდემიის დროს ტუბერკულოზით სიკვდილიანობის მაჩვენებელი ათწლეულზე მეტი ხნის განმავლობაში პირველად გაიზარდა.

ქოლერა ასევე ენდემური გახდა. 1851 წელს, ქოლერის ჯანმრთელობაზე ზემოქმედებამ და საერთაშორისო ვაჭრობის შეფერხებამ იმპერიული ძალების წარმომადგენლებს აიძულა პარიზში მოეწვიათ პირველი საერთაშორისო სანიტარული კონფერენცია, რათა განეხილათ დაავადების კონტროლის გზები. მათ შეიმუშავეს პირველი გლობალური ჯანდაცვის რეგულაციები. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ ქოლერის გამომწვევი პათოგენი იდენტიფიცირებულია და შედარებით მარტივი მკურნალობის მეთოდები (მათ შორის რეჰიდრატაცია და ანტიბიოტიკები) ხელმისაწვდომია, ქოლერისგან გამოწვეული ჯანმრთელობის საფრთხე არასდროს შეწყვეტილა. მსოფლიოში ყოველწლიურად 1.3-დან 4 მილიონამდე ქოლერის შემთხვევა და 21 000-დან 143 000-მდე სიკვდილიანობა ფიქსირდება. 2017 წელს, ქოლერის კონტროლის გლობალურმა სამუშაო ჯგუფმა შეიმუშავა გეგმა 2030 წლისთვის ქოლერის აღმოსაფხვრელად. თუმცა, ბოლო წლებში ქოლერის აფეთქებები გაიზარდა მსოფლიოს კონფლიქტისკენ მიდრეკილ ან ღარიბ რაიონებში.

აივ ინფექცია/შიდსი, ალბათ, ბოლოდროინდელი ეპიდემიის ყველაზე ნათელი მაგალითია. 2013 წელს, აფრიკის კავშირის სპეციალურ სამიტზე, რომელიც ნიგერიის ქალაქ აბუჯაში გაიმართა, წევრმა სახელმწიფოებმა 2030 წლისთვის აივ ინფექციისა და შიდსის, მალარიისა და ტუბერკულოზის აღმოფხვრისკენ ნაბიჯების გადადგმა აიღეს. 2019 წელს, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის დეპარტამენტმა ანალოგიურად გამოაცხადა ინიციატივა 2030 წლისთვის შეერთებულ შტატებში აივ ეპიდემიის აღმოფხვრის მიზნით. შეერთებულ შტატებში ყოველწლიურად დაახლოებით 35 000 ახალი აივ ინფექციის შემთხვევა ფიქსირდება, რაც დიდწილად განპირობებულია დიაგნოზის, მკურნალობისა და პრევენციის სტრუქტურული უთანასწორობით, ხოლო 2022 წელს მსოფლიოში აივ ინფექციით გამოწვეული სიკვდილიანობის 630 000 შემთხვევა იქნება.

მიუხედავად იმისა, რომ აივ ინფექცია/შიდსი გლობალურ საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პრობლემად რჩება, ის აღარ ითვლება საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კრიზისად. ამის ნაცვლად, აივ ინფექციის/შიდსის ენდემურმა და რუტინულმა ბუნებამ და ანტირეტროვირუსული თერაპიის წარმატებამ ის ქრონიკულ დაავადებად აქცია, რომლის კონტროლსაც შეზღუდული რესურსებისთვის სხვა გლობალურ ჯანმრთელობის პრობლემებთან კონკურენცია უწევს. კრიზისის, პრიორიტეტულობისა და გადაუდებლობის განცდა, რომელიც 1983 წელს აივ ინფექციის პირველ აღმოჩენასთან იყო დაკავშირებული, შემცირდა. ამ სოციალურმა და პოლიტიკურმა პროცესმა ყოველწლიურად ათასობით ადამიანის სიკვდილიანობა ნორმალიზება გამოიწვია.

პანდემიის დასრულების გამოცხადება აღნიშნავს იმ მომენტს, როდესაც ადამიანის სიცოცხლის ღირებულება აქტუარულ ცვლადად იქცევა - სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მთავრობები წყვეტენ, რომ სიცოცხლის გადარჩენის სოციალური, ეკონომიკური და პოლიტიკური ხარჯები აღემატება სარგებელს. აღსანიშნავია, რომ ენდემურ დაავადებებს შეიძლება თან ახლდეს ეკონომიკური შესაძლებლობები. არსებობს გრძელვადიანი საბაზრო მოსაზრებები და პოტენციური ეკონომიკური სარგებელი იმ დაავადებების პრევენციისთვის, მკურნალობისა და მართვისთვის, რომლებიც ოდესღაც გლობალური პანდემიები იყო. მაგალითად, აივ ინფექციის საწინააღმდეგო პრეპარატების გლობალური ბაზარი 2021 წელს დაახლოებით 30 მილიარდი დოლარი ღირდა და მოსალოდნელია, რომ 2028 წლისთვის 45 მილიარდ დოლარს გადააჭარბებს. COVID-19 პანდემიის შემთხვევაში, „ხანგრძლივი COVID“, რომელიც ახლა ეკონომიკურ ტვირთად ითვლება, შეიძლება იყოს ფარმაცევტული ინდუსტრიის შემდეგი ეკონომიკური ზრდის წერტილი.

ეს ისტორიული პრეცედენტები ნათლად აჩვენებს, რომ პანდემიის დასასრულს არც ეპიდემიოლოგიური განცხადება და არც პოლიტიკური განცხადება განსაზღვრავს, არამედ მისი სიკვდილიანობისა და ავადობის ნორმალიზება დაავადების რუტინიზაციისა და ენდემურობის გზით, რაც COVID-19 პანდემიის შემთხვევაში „ვირუსთან ერთად ცხოვრებას“ ნიშნავს. პანდემიის დასასრულს ასევე მთავრობის გადაწყვეტილება მოჰყვა, რომ მასთან დაკავშირებული საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის კრიზისი აღარ წარმოადგენდა საფრთხეს საზოგადოების ეკონომიკური პროდუქტიულობისა და გლობალური ეკონომიკისთვის. ამრიგად, COVID-19-ით გამოწვეული საგანგებო სიტუაციის დასრულება ძლიერი პოლიტიკური, ეკონომიკური, ეთიკური და კულტურული ძალების განსაზღვრის რთული პროცესია და არც ეპიდემიოლოგიური რეალობის ზუსტი შეფასების შედეგია და არც უბრალოდ სიმბოლური ჟესტი.