სიახლეები

ზრდასრულ ასაკში შესვლის შემდეგ ადამიანის სმენა თანდათან ქვეითდება. ყოველ 10 წელიწადში სმენის დაქვეითების შემთხვევები თითქმის ორმაგდება და 60 წელს გადაცილებული ზრდასრული მოსახლეობის ორი მესამედი კლინიკურად მნიშვნელოვანი სმენის დაქვეითების რაიმე ფორმით იტანჯება. არსებობს კორელაცია სმენის დაქვეითებასა და კომუნიკაციის დაქვეითებას, კოგნიტურ დაქვეითებას, დემენციას, სამედიცინო ხარჯების ზრდას და ჯანმრთელობის სხვა არასასურველ შედეგებს შორის.

ყველა ადამიანი სიცოცხლის განმავლობაში თანდათანობით განიცდის ასაკთან დაკავშირებულ სმენის დაქვეითებას. ადამიანის სმენის უნარი დამოკიდებულია იმაზე, შეუძლია თუ არა შიდა ყურს (ლოქოლა) ბგერის ზუსტად კოდირება ნერვულ სიგნალებად (რომლებსაც შემდგომში თავის ტვინის ქერქის მიერ ამუშავებენ და მნიშვნელობად დეკოდირებენ). ყურიდან ტვინამდე მიმავალ გზაზე ნებისმიერ პათოლოგიურ ცვლილებას შეიძლება უარყოფითი გავლენა ჰქონდეს სმენაზე, მაგრამ ყველაზე გავრცელებული მიზეზი კოხლეასთან დაკავშირებული ასაკთან დაკავშირებული სმენის დაქვეითებაა.

ასაკთან დაკავშირებული სმენის დაქვეითების დამახასიათებელი ნიშანია შიდა ყურის სმენითი თმის უჯრედების თანდათანობითი დაკარგვა, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან ხმის ნერვულ სიგნალებად კოდირებაზე. სხეულის სხვა უჯრედებისგან განსხვავებით, შიდა ყურის სმენითი თმის უჯრედები ვერ აღდგება. სხვადასხვა ეტიოლოგიის კუმულაციური ეფექტის გამო, ეს უჯრედები თანდათან დაიკარგება ადამიანის სიცოცხლის განმავლობაში. ასაკთან დაკავშირებული სმენის დაქვეითების ყველაზე მნიშვნელოვანი რისკ-ფაქტორებია ხანდაზმული ასაკი, კანის ღია ფერი (რაც კოხლეარული პიგმენტაციის მაჩვენებელია, რადგან მელანინს აქვს დამცავი ეფექტი კოხლეაზე), მამაკაცურობა და ხმაურის ზემოქმედება. სხვა რისკ-ფაქტორებია გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების რისკ-ფაქტორები, როგორიცაა დიაბეტი, მოწევა და ჰიპერტენზია, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს კოხლეარული სისხლძარღვების მიკროვასკულური დაზიანება.

ადამიანის სმენა თანდათან ქვეითდება ზრდასრულ ასაკში შესვლისას, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე მაღალი სიხშირის ბგერების გაგონებას ეხება. კლინიკურად მნიშვნელოვანი სმენის დაქვეითების შემთხვევები ასაკთან ერთად იზრდება და ყოველ 10 წელიწადში სმენის დაქვეითების შემთხვევები თითქმის ორმაგდება. ამიტომ, 60 წელს გადაცილებული ზრდასრული მოსახლეობის ორი მესამედი კლინიკურად მნიშვნელოვანი სმენის დაქვეითების რაიმე ფორმით იტანჯება.

ეპიდემიოლოგიურმა კვლევებმა აჩვენა კორელაცია სმენის დაქვეითებასა და კომუნიკაციის ბარიერებს, კოგნიტურ დაქვეითებას, დემენციას, სამედიცინო ხარჯების ზრდას და ჯანმრთელობის სხვა უარყოფით შედეგებს შორის. ბოლო ათწლეულის განმავლობაში, კვლევა განსაკუთრებით ფოკუსირებული იყო სმენის დაქვეითების კოგნიტურ დაქვეითებასა და დემენციაზე გავლენასზე. ამ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, ლანცეტის დემენციის კომისიამ 2020 წელს დაასკვნა, რომ საშუალო და ხანდაზმულ ასაკში სმენის დაქვეითება დემენციის განვითარების ყველაზე დიდი პოტენციურად მოდიფიცირებადი რისკ-ფაქტორია, რაც დემენციის ყველა შემთხვევის 8%-ს შეადგენს. ვარაუდობენ, რომ სმენის დაკარგვის მთავარი მექანიზმი, რომლითაც ის ზრდის კოგნიტურ დაქვეითებას და დემენციის რისკს, არის სმენის დაქვეითების და კოგნიტურ დატვირთვაზე არასაკმარისი სმენითი კოდირების უარყოფითი გავლენა, ტვინის ატროფია და სოციალური იზოლაცია.

ასაკთან დაკავშირებული სმენის დაქვეითება დროთა განმავლობაში თანდათან და დახვეწილად ვლინდება ორივე ყურში, აშკარა გამომწვევი მოვლენების გარეშე. ეს გავლენას მოახდენს ხმის აღქმასა და სიცხადეზე, ასევე ადამიანების ყოველდღიურ კომუნიკაციის გამოცდილებაზე. სმენის მსუბუქი დაქვეითების მქონე პირები ხშირად ვერ აცნობიერებენ, რომ მათი სმენა უარესდება და ამის ნაცვლად თვლიან, რომ მათი სმენის პრობლემები გამოწვეულია გარე ფაქტორებით, როგორიცაა ბუნდოვანი მეტყველება და ფონური ხმაური. ​​სმენის მძიმე დაქვეითების მქონე ადამიანები თანდათან შეამჩნევენ მეტყველების სიცხადის პრობლემებს წყნარ გარემოშიც კი, ხოლო ხმაურიან გარემოში საუბრისას თავს დაღლილად იგრძნობენ, რადგან შესუსტებული მეტყველების სიგნალების დასამუშავებლად მეტი კოგნიტური ძალისხმევაა საჭირო. როგორც წესი, ოჯახის წევრებს ყველაზე უკეთ ესმით პაციენტის სმენის პრობლემები.

პაციენტის სმენის პრობლემების შეფასებისას მნიშვნელოვანია გვესმოდეს, რომ ადამიანის სმენის აღქმა ოთხ ფაქტორზეა დამოკიდებული: შემომავალი ბგერის ხარისხი (მაგალითად, ფონური ხმაურის ან ექოს მქონე ოთახებში მეტყველების სიგნალების შესუსტება), შუა ყურის გავლით კოხლეაში ხმის გადაცემის მექანიკური პროცესი (ანუ გამტარი სმენა), კოხლეის მიერ ბგერითი სიგნალების ნერვულ ელექტრულ სიგნალებად გარდაქმნა და მათი ტვინში გადაცემა (ანუ სენსორნევრული სმენა) და თავის ტვინის ქერქის მიერ ნერვული სიგნალების მნიშვნელობად დეკოდირება (ანუ ცენტრალური სმენითი დამუშავება). როდესაც პაციენტი აღმოაჩენს სმენის პრობლემებს, მიზეზი შეიძლება იყოს ზემოთ ხსენებული ოთხი ნაწილიდან რომელიმე და ბევრ შემთხვევაში, ერთზე მეტი ნაწილი უკვე დაზიანებულია, სანამ სმენის პრობლემა აშკარა გახდება.

წინასწარი კლინიკური შეფასების მიზანია შეფასდეს, აქვს თუ არა პაციენტს ადვილად განკურნებადი გამტარ სმენის დაქვეითება, თუ სმენის დაქვეითების სხვა ფორმები, რომლებიც შეიძლება საჭირო გახდეს ოტოლარინგოლოგის მიერ დამატებითი შეფასება. გამტარ სმენის დაქვეითება, რომლის მკურნალობაც ოჯახის ექიმებს შეუძლიათ, მოიცავს შუა ოტიტს და ცერუმენის ემბოლიას, რომლის დადგენაც შესაძლებელია სამედიცინო ისტორიის (მაგალითად, მწვავე დაწყება ყურის ტკივილით და ყურის შევსებით, რომელსაც თან ახლავს ზედა სასუნთქი გზების ინფექცია) ან ოტოსკოპიული გამოკვლევის (მაგალითად, ცერუმენის სრული ემბოლია სასმენ არხში) საფუძველზე. სმენის დაქვეითების თანმხლები სიმპტომები და ნიშნები, რომლებიც საჭიროებენ დამატებით შეფასებას ან ოტოლარინგოლოგის კონსულტაციას, მოიცავს ყურიდან გამონადენს, პათოლოგიურ ოტოსკოპიას, მუდმივ ტინიტუსს, თავბრუსხვევას, სმენის რყევებს ან ასიმეტრიას, ან გამტარობის მიზეზების გარეშე სმენის უეცარ დაკარგვას (მაგალითად, შუა ყურის ეფუზია).

უეცარი სენსონევრალური სმენის დაკარგვა ერთ-ერთია იმ მცირერიცხოვან სმენის დაკარგვათაგან, რომელიც საჭიროებს ოტოლარინგოლოგის მიერ სასწრაფო შეფასებას (სასურველია დაწყებიდან 3 დღის განმავლობაში), რადგან ადრეული დიაგნოზი და გლუკოკორტიკოიდული ჩარევა ზრდის სმენის აღდგენის შანსებს. უეცარი სენსონევრალური სმენის დაკარგვა შედარებით იშვიათია, წლიური სიხშირით 1/10000, ყველაზე ხშირად 40 წლის და უფროსი ასაკის მოზრდილებში. გამტარობის მიზეზებით გამოწვეულ ცალმხრივ სმენის დაკარგვასთან შედარებით, უეცარი სენსონევრალური სმენის დაქვეითების მქონე პაციენტები, როგორც წესი, აღნიშნავენ მწვავე, უმტკივნეულო სმენის დაკარგვას ერთ ყურში, რაც იწვევს სხვების საუბრის მოსმენის ან გაგების თითქმის სრულ უუნარობას.

ამჟამად სმენის დაქვეითების სკრინინგის მრავალი მეთოდი არსებობს საწოლთან, მათ შორის ჩურჩულით ტესტირება და თითების მობრუნების ტესტირება. თუმცა, ამ ტესტირების მეთოდების მგრძნობელობა და სპეციფიკურობა მნიშვნელოვნად განსხვავდება და მათი ეფექტურობა შეიძლება შეზღუდული იყოს პაციენტებში ასაკთან დაკავშირებული სმენის დაქვეითების ალბათობის მიხედვით. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ რადგან სმენა თანდათან მცირდება ადამიანის სიცოცხლის განმავლობაში (სურათი 1), სკრინინგის შედეგების მიუხედავად, შესაძლებელია დავასკვნათ, რომ პაციენტს აქვს ასაკთან დაკავშირებული სმენის დაქვეითების გარკვეული ხარისხი მისი ასაკის, სმენის დაქვეითებაზე მიმანიშნებელი სიმპტომების და სხვა კლინიკური მიზეზების არარსებობის საფუძველზე.

დაადასტურეთ და შეაფასეთ სმენის დაქვეითება და მიმართეთ აუდიოლოგს. სმენის შეფასების პროცესის დროს ექიმი იყენებს დაკალიბრებულ აუდიომეტრს ხმის იზოლირებულ ოთახში პაციენტის სმენის შესამოწმებლად. შეაფასეთ მინიმალური ხმის ინტენსივობა (ანუ სმენის ზღვარი), რომლის სანდოდ აღმოჩენაც პაციენტს შეუძლია დეციბელებში 125-8000 ჰც დიაპაზონში. დაბალი სმენის ზღვარი კარგ სმენაზე მიუთითებს. ბავშვებსა და ახალგაზრდებში ყველა სიხშირის სმენის ზღვარი 0 დბ-ს უახლოვდება, მაგრამ ასაკის მატებასთან ერთად სმენა თანდათან მცირდება და სმენის ზღვარი თანდათან იზრდება, განსაკუთრებით მაღალი სიხშირის ბგერებისთვის. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია სმენას კლასიფიცირებს ადამიანის სმენის საშუალო ზღურბლის მიხედვით მეტყველებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვან ბგერით სიხშირეებზე (500, 1000, 2000 და 4000 ჰც), რომელიც ცნობილია როგორც ოთხსიხშირიანი სუფთა ტონის საშუალო [PTA4]. კლინიცისტებს ან პაციენტებს შეუძლიათ გაიგონ პაციენტის სმენის დონის გავლენა ფუნქციაზე და შესაბამისი მართვის სტრატეგიები PTA4-ის საფუძველზე. სმენის ტესტების დროს ჩატარებული სხვა ტესტები, როგორიცაა ძვლის გამტარობის სმენის ტესტები და ენის გაგების ტესტები, ასევე ხელს უწყობს იმის გარკვევას, სმენის დაქვეითების მიზეზი შეიძლება იყოს თუ არა გამტარობის სმენის დაქვეითება, თუ ცენტრალური აუდიტორული დამუშავების სმენის დაქვეითება და იძლევა რეკომენდაციების საშუალებას სმენის რეაბილიტაციის შესაბამისი გეგმებისთვის.

ასაკთან დაკავშირებული სმენის დაქვეითების მკურნალობის ძირითადი კლინიკური საფუძველია სმენის გარემოში მეტყველებისა და სხვა ხმების (მაგალითად, მუსიკისა და ხმოვანი სიგნალიზაციის) ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესება, რათა ხელი შეუწყოს ეფექტურ კომუნიკაციას, ყოველდღიურ აქტივობებში მონაწილეობას და უსაფრთხოებას. ამჟამად, ასაკთან დაკავშირებული სმენის დაქვეითების აღდგენითი თერაპია არ არსებობს. ამ დაავადების მართვა ძირითადად ფოკუსირებულია სმენის დაცვაზე, შემომავალი სმენითი სიგნალების ხარისხის ოპტიმიზაციისთვის კომუნიკაციის სტრატეგიების მიღებაზე (კონკურენტული ფონური ხმაურის მიღმა), ასევე სმენის აპარატების, კოხლეარული იმპლანტების და სხვა სმენის ტექნოლოგიების გამოყენებაზე. სმენის აპარატების ან კოხლეარული იმპლანტების გამოყენების მაჩვენებელი ბენეფიციარ პოპულაციაში (განისაზღვრება სმენით) ჯერ კიდევ ძალიან დაბალია.
სმენის დაცვის სტრატეგიების მიზანია ხმაურის ზემოქმედების შემცირება ხმის წყაროსთან მოშორებით ან ხმის წყაროს ხმის სიმაღლის შემცირებით, ასევე საჭიროების შემთხვევაში სმენის დამცავი მოწყობილობების (მაგალითად, ყურის საცობების) გამოყენებით. კომუნიკაციის სტრატეგიები მოიცავს ადამიანების პირისპირ საუბრისკენ წახალისებას, საუბრის დროს ერთმანეთისგან ხელის სიგრძეზე დაშორებას და ფონური ხმაურის შემცირებას. პირისპირ კომუნიკაციისას მსმენელს შეუძლია მიიღოს უფრო მკაფიო სმენითი სიგნალები, ასევე დაინახოს მოსაუბრის სახის გამომეტყველება და ტუჩების მოძრაობები, რაც ცენტრალურ ნერვულ სისტემას ეხმარება მეტყველების სიგნალების გაშიფვრაში.
ასაკთან დაკავშირებული სმენის დაქვეითების სამკურნალოდ ძირითად ჩარევის მეთოდად სმენის აპარატები რჩება. სმენის აპარატებს შეუძლიათ ხმის გაძლიერება, ხოლო უფრო თანამედროვე სმენის აპარატებს ასევე შეუძლიათ სასურველი სამიზნე ხმის სიგნალ-ხმაურის თანაფარდობის გაუმჯობესება მიმართულებითი მიკროფონებისა და ციფრული სიგნალის დამუშავების საშუალებით, რაც გადამწყვეტია ხმაურიან გარემოში კომუნიკაციის გასაუმჯობესებლად.
ურეცეპტოდ გასაცემი სმენის აპარატები შესაფერისია მსუბუქი და საშუალო სიმძიმის სმენის დაქვეითების მქონე მოზრდილებისთვის. PTA4 მნიშვნელობა, როგორც წესი, 60 დბ-ზე ნაკლებია და ეს პოპულაცია სმენის დაქვეითების მქონე ყველა პაციენტის 90%-დან 95%-მდე შეადგენს. ამასთან შედარებით, რეცეპტით გაცემული სმენის აპარატები უფრო მაღალი ხმის გამომავალი დონისაა და შესაფერისია უფრო მძიმე სმენის დაქვეითების მქონე მოზრდილებისთვის, მაგრამ მათი შეძენა მხოლოდ სმენის სპეციალისტებისგან არის შესაძლებელი. ბაზრის განვითარების შემდეგ, ურეცეპტოდ გასაცემი სმენის აპარატების ღირებულება, სავარაუდოდ, მაღალი ხარისხის უსადენო ყურის საცობების ფასის შედარებადია. რადგან სმენის აპარატების მუშაობა უსადენო ყურსასმენების რუტინული მახასიათებელი ხდება, ურეცეპტოდ გასაცემი სმენის აპარატები საბოლოოდ შეიძლება უსადენო ყურსასმენებისგან არაფრით განსხვავდებოდეს.
თუ სმენის დაქვეითება მძიმეა (PTA4 მნიშვნელობა, როგორც წესი, ≥ 60 დბ) და სმენის აპარატების გამოყენების შემდეგაც კი რთულია სხვების გაგება, შესაძლოა, კოხლეარული იმპლანტის ოპერაცია დაშვებული იყოს. კოხლეარული იმპლანტები ნეირონული პროთეზული მოწყობილობებია, რომლებიც აკოდირებენ ხმას და პირდაპირ ასტიმულირებენ კოხლეარულ ნერვებს. მათ იმპლანტაციას ოტოლარინგოლოგი ახორციელებს ამბულატორიული ოპერაციის დროს, რომელიც დაახლოებით 2 საათს გრძელდება. იმპლანტაციის შემდეგ, პაციენტებს 6-12 თვე სჭირდებათ კოხლეარული იმპლანტებით მიღწეულ სმენასთან ადაპტაციისა და ნეირონული ელექტრული სტიმულაციის აღქმისთვის, როგორც მნიშვნელოვანი ენისა და ხმის.